Aby być zarazem sterem i sternikiem, trzeba wiedzieć, dokąd się płynie, trzeba chcieć popłynąć, znać zasady nawigacji, a potem płynąć i płynąć... W odległych czasach swojego dzieciństwa nieustannie słyszałem zwrot „Sam sobie sterem, żeglarzem, okrętem”. Pojawiał się on w kontekstach samodzielności, brania spraw w swoje ręce, samokontroli. Do głowy mi nie przyszło wtedy, że to fraza Mickiewiczowska, a jeszcze bardziej zadziwiło mnie, że wers dotyczy „jakiegoś płaza w skorupie”, który poluje na „żywiołki drobniejszego płazu”. Od wielu lat już to wiem, ale nadal ten fragment „Ody do młodości” łączy się w mojej głowie z samodzielnością, samokontrolą, samoregulacją. Ot, potęga wczesnych stereotypów. Z natury rzeczy jest tak, że albo jest się sterowanym, albo się steruje sobą samym. Wariant pierwszy jest prosty. Stoi za tym sterowaniem jakaś siła niższa czy wyższa, jakaś presja nieodparta, czasem zagrożenie dyskomfortem czy karą. Ta presja rodzi wprawdzie opór, ale ten zazwyczaj słabnie w miarę przedłużania się presji.Wariant drugi jest ciekawszy – może dlatego, że jest bardziej skomplikowany. Cóż bowiem oznacza samokontrola czy samoregulacja? Na pewno to, że trzeba dokonać w sobie samym rozdwojenia na te aspekty Ja, które kontrolują, kierują, i te aspekty Ja, które najlepiej nazwać wykonawczymi. Zdolność do takiego podzielenia to jedno z największych osiągnięć naszego mózgu, a sam mechanizm samokontroli należy do najbardziej tajemniczych zjawisk psychologicznych. Ten samoregulacyjny wariant oznacza i to, że człowiek wie, dokąd zmierza. Ma wyobrażenie jakiegoś stanu, który wydaje mu się atrakcyjny, wartościowy, kuszący. Wielu z nas na tym poprzestaje. Nieraz wystarczy nam pomysł w rodzaju „jak cudownie byłoby, gdyby…”, ale chwila namysłu wystarczy, by uświadomić sobie, że takich wyobrażeń mamy pełne głowy i nic z nich nie wynika. Musi być coś więcej. Musi być intencja, przekonanie, że tego właśnie chcę. Nie wystarczy słynne Mrożkowskie „Może byśmy tak coś zasiali”. Konieczny jest wewnętrzy imperatyw „Chcę to zrobić i już”. Ale i na tym nie koniec. Jeśli ktoś zamierza przepłynąć rzekę wpław, wpierw powinien sobie przypomnieć, czy potrafi pływać. Jeśli nie, żadna atrakcyjność takiego wyczynu, żadne chcenie, nawet najsilniejsze, nie pomoże. Ma ktoś taki tylko dwa wyjścia. Albo zrezygnuje z szalonego pomysłu, albo nauczy się pływać. Ale jest jeszcze coś. To emocje. Czy mnie to cieszy? Czy suma mojego szczęścia wzrośnie, kiedy już zrealizuję swój cel? Słowem, to emocje związane z osiąganiem i osiągnięciem. Emocje „na samą myśl” i emocje związane z konsumowaniem efektów. Jak widać, nie wystarczy wiedzieć, czego się chce. To warunek konieczny, ale bynajmniej nie wystarczający, aby sprawnie nadzorować zachowanie. Kiedy wiemy, co nas pociąga, wiemy, że tego właśnie chcemy i potrafimy to osiągnąć, kiedy cieszymy się, że będziemy to robić, pozostają nam jeszcze dwie rzeczy. Kluczowe. Po pierwsze trzeba to rzeczywiście robić i robić (a nie tylko myśleć i fantazjować). Po drugie trzeba patrzeć sobie nieustannie na ręce i upewniać się, że zmierzamy w dobrym kierunku. Nie jest to łatwe. Nierzadko tego właśnie brakuje i wtedy powtarzamy sobie zaklęcia w rodzaju „chciałem dobrze, ale nie wyszło”, albo „właściwie nie jest to takie ważne”. Wracając do „Ody”: aby być zarazem sterem i sternikiem, trzeba wiedzieć, dokąd się płynie, trzeba chcieć popłynąć, trzeba znać podstawy nawigacji, a potem płynąć i płynąć, nie zaniedbując sprawdzania swojej pozycji i jej relacji do współrzędnych portu docelowego. Bez autopilota! źródło okładki: http://www.charaktery.eu/charaktery/2013/08/wstepniak/