Wszystko co żyje, chwali Boga przez spełnianie właściwej mu roli w nieustannym nurcie życia. Podobnie w liturgii Kościoła, wszystkie elementy - barwy, śpiewy, woń kadzideł, organizacja przestrzeni i czasu - stają się hymnem chwały w kontemplacji i świadomym działaniu człowieka. Liturgia jest bowiem Służbą Bożą. Z pierwotnych liturgii chrześcijańskiego Wschodu Kościół prawosławny zachował liturgie: Jana Chryzostoma, Bazylego Wielkiego, Jakuba Apostoła oraz uprzednio poświęconych darów. Poprzez przetłumaczenie ich na język polski i opatrzenie komentarzami oraz omówienie historii rozwoju liturgii na Wschodzie niniejsza publikacja zapoznaje czytelnika z bogactwem liturgicznym prawosławia. ks. dr Henryk Paprocki (ur. 1946), teolog prawosławny, wykładowca Uniwersytetu w Białymstoku, Prawosławnego Seminarium Duchownego i Akademii Teatralnej w Warszawie, doktor h.c. Uniwersytetu św. Grzegorza Peradze w Tbilisi. PRZEDMOWA DO WYDANIA FRANCUSKIEGO Liturgia, zgodnie ze znaczeniem tego słowa, jest akcją lub aktem par excellence, w spełnieniu którego wspólnota manifestuje się w najgłębszy sposób, dzięki któremu określa samą siebie i konstytuuje. Jest to najbardziej widoczne w chrześcijaństwie, w wielości jego przejawów, w Kościołach zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie. To poprzez akcję liturgiczną - zwłaszcza poprzez tę, którą określamy mianem sakramentu - Kościół staje się zarazem ciałem społecznym i znakiem pojednania człowieka z Bogiem w Chrystusie. Trzeba sobie uświadomić, że Kościoły, które określamy jako wschodnie (co jest określeniem dyskusyjnym), żyją intensywnie, w gorliwości, która nie zawsze jest zauważana w pewnych rejonach Zachodu. Z tego powodu studium na temat liturgii, na temat jej miejsca w edukacji chrześcijańskiej, zasługuje na uwagę już choćby dlatego, że wprowadza nas w żywą tradycję prawosławia. Katecheza rozwija się w kadrach akcji liturgicznej i rytmu modlitwy liturgicznej. Można powiedzieć, że akcja liturgiczna jest katechezą. Jak lubił powtarzać o. Cyprian Kern, profesor Instytutu Teologicznego św. Sergiusza w Paryżu, sama celebracja liturgiczna jest kazaniem. Nie wystarczy zadowolić się słuchaniem tekstów i ich medytacją, trzeba nimi żyć całym swoim ciałem i całym swoim duchem. Z tego właśnie powodu udział w Liturgii wyraża się przede wszystkim w gestach. Niekiedy jest to element zdumiewający dla ludzi Zachodu, gdy znajdą się okazjonalnie na liturgii wschodniej i patrzą na pokłony i towarzyszące im znaki krzyża, gdy słyszą aklamacje Kyrie, eleison, powtarzające się imiona Chrystusa i Bogurodzicy, lub słuchają śpiewu chóru i widzą celebransa wygłaszającego tekst i towarzyszące temu określone gesty. W pewnych momentach, jak procesja przeniesienia świętych darów chleba i wina, jeszcze nie konsekrowanych, lub podczas śpiewu Ojcze nasz, nie są to już pokłony, gdyż lud pada na ziemię. Ludzi Zachodu zdumiewa także, że w ważnych momentach Liturgii, jak anafora (modlitwa eucharystyczna) lub też komunia celebransów, bramy prezbiterium są zamknięte. Trzeba tu rozumieć, że ikonostas nie jest ścianą ozdobioną ikonami, ale welonem światłości, poprzez który prześwituje ostateczna rzeczywistość królestwa Bożego, którą znamy jedynie niejasno, jak w zwierciadle. W tradycji prawosławnej celebracja Eucharystii, zwana Liturgię lub Boską Liturgią, jest uczestniczeniem w symbolach tej ostatecznej rzeczywistości. Misterium zbawienia, czyli zgodnie z myślą św. Maksyma Wyznawcy, Boży zamiar, powzięty przed wiekami, spełnia się poprzez wieki, a jego tajemnica odsłania się w życiu, męce i zmartwychwstaniu Chrystusa. Jesteśmy jeszcze z tej strony welonu. Chrystus sam jeden wszedł do niebieskiego sanktuarium, gdzie celebruje w swej ostatecznej pełni Liturgię. Mogą brać w niej udział, na miarę aktualnej kondycji własnej, ci, którzy przez chrzest uczestniczą w nowym życiu według Ducha. Jest to więc wizja świata, bliska dla żyjących w niej od dzieciństwa, obca dla tych, którym brakuje do niej klucza, fascynująca i porywająca pięknem ceremonii i śpiewów, bogactwem symboliki, która nas wznosi ku królestwu. To właśnie w tym kierunku ks. Henryk Paprocki proponuje nam wprowadzenie do Liturgii. Obrzędy i ich formowanie się, ich pełna analiza historyczna, ponieważ liturgia bizantyjska zakończyła swoją ewolucję pięć lub sześć wieków temu i jest owocem syntezy, w której brały udział różne regiony chrześcijańskiego Wschodu: Antiochia, Syria, Jerozolima, Azja Mniejsza, a zwłaszcza Kapadocja i bez wątpienia „prowincja Azja" wokół Efezu, strażniczka tradycji wspólnot Janowych. Mniej więcej od IV wieku stało się koniecznym wtajemniczenie nowoochrzczonych w Liturgię, poprzez mistagogie, przekazywane przez pokolenia od czasów Cyryla Jerozolimskiego, Jana Chryzostoma i Teodora z Mopsuestii, które zachowały się do naszych dni. Nie posiadamy w języku francuskim tak głębokiej pracy, która przybliża nam wspaniałe osiągnięcia wielkich liturgistów Wschodu i Zachodu, kontynuując zarazem najlepsze tradycje liturgiki porównawczej. Jesteśmy wdzięczni ks. Henrykowi Paprockiemu za to dzieło, które pozwala nam głębiej poznać wielką tradycję, a co zarazem zbliża dwa wielkie nurty jednej tradycji chrześcijańskiej, zbyt długo wzajemnie sobie obce. Irenee-Henri Dalmais SPIS TREŚCI I.H. Dalmais, Przedmowa do wydania francuskiego WSTĘP Rozdział I ROZWÓJ HISTORYCZNY GRECKIEJ TRADYCJI LITURGICZNEJ 1.1. Dziedzictwo Starego Testamentu 1. 2. Okres przed Soborem Nicejskim (rok 325) 1.3. Liturgie greckie w okresie ponicejskim 1. 4. Bizancjum po Bizancjum Rozdział II POCHODZENIE GRECKICH LITURGII EUCHARYSTYCZNYCH 2.1. Pochodzenie Liturgii św. Jana Chryzostoma 2. 2. Pochodzenie Liturgii św. Bazylego Wielkiego 2. 3. Pochodzenie Liturgii św. Jakuba Apostoła 2. 4. Pochodzenie Liturgii Uprzednio Poświęconych Darów 2. 5. Pochodzenie Liturgii św. Marka Apostoła Rozdział III MIEJSCE I CZAS LITURGICZNEGO DRAMATU. 3. 1. Miejsce liturgicznego dramatu 3. 2. Czas liturgicznego dramatu Rozdział IV MISTERIUM PROSKOMID1I 4.1. Zagadnienia wstępne 4. 2. Wejście celebransów do świątyni i do prezbiterium 4. 3. Szaty liturgiczne i ich zakładanie - sticharion - kamision i krótki felonion - oranon - epimanikia (narękawki) - epitrachelion - stula kapłańska - pas - epigonation - felonion - sakkos - omoforion - mitra - kamelaukion - panagia lub enkolpion - pastorał - mantia - przenośna świeca noszona przed biskupem - kobierce - ceremonia zakładania szat liturgicznych 4. 4. Umycie rąk 4. 5. Przygotowanie darów ofiarnych 4. 6. Okadzenie i przykrycie darów ofiarnych 4. 7. Odmówienie modlitwy ofiarowania 4. 8. Wygłoszenie tekstu rozeslania 4. 9. Teologiczne aspekty proskomidii Rozdział V MISTERIUM SŁOWA 5.1. Obrzęd przygotowawczy 5.2. Oficjum trzech antyfon 5. 3. Eisodos, czyli intronizacja Ewangelii(małe wejście). 5. 4. Tropariony i trisagion 5. 5. Śpiewy i czytania. Homilia 5.6. Modlitwy za cały Kościół Rozdział VI MISTERIUM OFIARY 6. l. Dwie modlitwy wiernych 6.2. Wielkie wejście 6. 3. Ryt ofiarowania 6. 4. Pocałunek pokoju 6. 5. Wyznanie wiary 6. 6. Anafora św. Jana Chryzostoma 6. 7. Cechy szczególne Anafory ś w. Bazylego 6. 8. Przygotowanie do przyjęcia komunii 6. 9. Komunia 6. 10. Dziękczynienie 6. 11. Rozesłanie ZAKOŃCZENIE WYKAZ SKRÓTÓW I. Skróty bibliograficzne. II. Skróty ogólne BIBLIOGRAFIA I. Źródła A. Biblijne B. Liturgiczne C. Kanoniczne D. Patrystyczne i bizantyjskie II. Opracowania III. Encyklopedie, słowniki i bibliografie INDEKS NAZW OSOBOWYCH. INDEKS BIBLIJNY źródło opisu: http://katalog.wydawnictwowam.pl/?Page=opis&Id=57529 źródło okładki: http://katalog.wydawnictwowam.pl/?Page=opis&Id=57529